Чес

testwiki деп сайттан
imported>Amherst99 17:36, 21 Тос айның 2024 хевири
(ылгал) ← Эрги арын | Сөөлгү хевири (ылгал) | Чаа арын → (ылгал)
Перейти к навигации Перейти к поиску

Майык:Периодтуг системаның элементизи

Бүдүн тыптыр чес

Чес (Cu, Майык:Lang-la) — химиктиг элементилерниң периодтуг системазының дөрткү периодунуң он бирги бөлүүнүң элементизи. Атомнуг дугаары 29. Честиң бөдүүн бүдүмели — алдын-ягаан өңнүг металл (оксидтиг карт чокта ягаан (ак-кызыл) өңнүг).

Майык:-

Төөгү

Чес хайлыышкын температуразының чавызының база рудазындан аңгылаарының белениниң ачызындан бурун-шагдагы үеден бээр ажыглаттынып келген. Бүдүн тыптыр хевиринге алдын, мөңгүн азы демирден артык таваржыр. Честен кылган чүүлдер нептереп турар Чес век Даш вектиң соонда дүшкен. Чес вектиң соонда Хүлер век келген. Хүлерни — чес биле ак-коргулчуннуң холуксаан — бир дугаарда бистиң эравыстың бертинде 3000 чылда Чоокку Чөөн чүкке үндүрген. Хүлерни чепсек чижектиг чүүлдер кылырда ажыглап тураган.

Эгезинде чести малахиттен үндүрүп турган. Малахит биле хөмүрнүң холуксаан пор саваже ургаш, саваны улуг эвес оңгарже суккаш, холуксааны өртедип турган. Үнүп турар угарлыг хей малахитти хостуг ческе чедир каттап тургузуп турган:

𝟤𝖢𝖮+(𝖢𝗎𝖮𝖧)𝟤𝖢𝖮𝟥𝟤𝖢𝗎+𝟥𝖢𝖮𝟤+𝖧𝟤𝖮

Бойдуста бар болуру

Бойдуска чес каттыжыышкыннар база, бот база хевирге таваржыр. Үлетпүрге эң чугула хевирлери халькопирит CuFeS2, халькозин Cu2S болгаш борнит Cu5FeS4. Олар-биле каттай честиң өске минералдары база таваржыр: ковеллин CuS, куприт Cu2O, азурит Cu3(CO3)2(OH)2, малахит Cu2CO3(OH)2. Чамдыкта чес бот хевиринге таваржыр, мөөңнелгелерниң массазы 400 тонна чедип болур.

Үндүрери

Чести үндүрериниң кол аргалары: пирометаллургия, гидрометаллургия болгаш электролиз.

Пирометаллургия аргазы

Чести үндүрерде сульфидтиг рудалар ажыглаар, чижээ, халькопирит CuFeS2. Чиг халькопиритте честиң хуузу 0,5—2,0 %. Руданы байлакшыткан соонда (рудадан үндүрер бүдүмелдиң хуузун көвүдедир процесс), үнүп келген концентратты 1400 °C-ка өртедир:

𝟤𝖢𝗎𝖥𝖾𝖲𝟤+𝖮𝟤𝖢𝗎𝟤𝖲+𝟤𝖥𝖾𝖲+𝖲𝖮𝟤
𝟤𝖥𝖾𝖲+𝟥𝖮𝟤𝟤𝖥𝖾𝖮+𝟤𝖲𝖮𝟤

Өртеткен концентратты демир оксид-биле холуй хайылдырар (холуштунары эки болур кылдыр кремний диоксид (элезин) немээр):

𝖥𝖾𝖮+𝖲𝗂𝖮𝟤𝖥𝖾𝖲𝗂𝖮𝟥

Үнүп келген силикат кырынче салдап кээрге аңгылап кааптар. Дүвүнде чыдып каан Cu2S биле FeS холуксаазын бессемер хайылдырыышкынга таварыштырар: хайылган холуксааны конвертерже куткаш, холуксаа өттүр кислород үрдүрер, холуксаада демир сульфид демир оксидче хуула бээрге, кырында тодараттынган арга ёзугаар силикат кылдыр аңгылап кааптар. Чес сульфид чес оксид апаарга, металл хевиринче каттап тургузуушкун аргазы-биле хуулдуруптар.

𝟤𝖢𝗎𝟤𝖲+𝟥𝖮𝟤𝟤𝖢𝗎𝟤𝖮+𝟤𝖲𝖮𝟤
𝟤𝖢𝗎𝟤𝖮+𝖢𝗎𝟤𝖲𝟨𝖢𝗎+𝖲𝖮𝟤

Үнүп келген бараанда 90,95% чес бар. Чес купорозунуң кислоталыг эзиндизинге электролиз дузазы-биле улаштыр арыглаар. Катодка үнүп келир честиң арыы 99,99 %. Ындыг чести удазыннар кылырынга, электротехникага азы металлдар холуксаалары бүдүреринге ажыглаар.

Гидрометаллургия аргазы

Электролиз

Физиктиг шынарлар

Химиктиг шынарлар

Шык биле углекислоталыг хей чок кургаг агаара өскерилбес. Суг, хлороводородтуг кислота болгаш концентрациязы чавыс күгүрлүг кислота-биле реакцияже кирбес. Концентрациязы бедик күгүрлүг болгаш азоттуг кислоталарга эстир.

Шык агаарга үндезинниг карбонатче хуулар:

𝟤𝖢𝗎+𝖧𝟤𝖮+𝖢𝖮𝟤+𝖮𝟤 (𝖢𝗎𝖮𝖧)𝟤𝖢𝖮𝟥

Концентрациязы бедик соок күгүрлүг кислота-биле:

𝖢𝗎+𝖧𝟤𝖲𝖮𝟦 𝖢𝗎𝖮+𝖲𝖮𝟤 +𝖧𝟤𝖮

Концентрациязы бедик изиг күгүрлүг кислота-биле:

𝖢𝗎+𝟤𝖧𝟤𝖲𝖮𝟦 𝖢𝗎𝖲𝖮𝟦+𝖲𝖮𝟤 +𝟤𝖧𝟤𝖮

Суг чок күгүрлүг кислота-биле:

𝟤𝖢𝗎+𝟤𝖧𝟤𝖲𝖮𝟦 200oC 𝖢𝗎𝟤𝖲𝖮𝟦+𝖲𝖮𝟤 +𝟤𝖧𝟤𝖮

Концентрациязы чавыс күгүрлүг кислота-биле изидиишкинге болгаш агаарның кислороду барда:

𝟤𝖢𝗎+𝟤𝖧𝟤𝖲𝖮𝟦+𝖮𝟤t 𝟤𝖢𝗎𝖲𝖮𝟦+𝟤𝖧𝟤𝖮

Концентрациязы бедик азоттуг кислота-биле:

𝖢𝗎+𝟦𝖧𝖭𝖮𝟥 𝖢𝗎(𝖭𝖮𝟥)𝟤+𝟤𝖭𝖮𝟤+𝟤𝖧𝟤𝖮

Концентрациязы чавыс азоттуг кислота-биле:

𝟥𝖢𝗎+𝟪𝖧𝖭𝖮𝟥 𝟥𝖢𝗎(𝖭𝖮𝟥)𝟤+𝟤𝖭𝖮+𝟦𝖧𝟤𝖮

Концентрациязы бедик изиг дус кислотазы-биле:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖧𝖢𝗅 𝟤𝖧[𝖢𝗎𝖢𝗅𝟤]+𝖧𝟤

Концентрациязы чавыс дус кислотазы-биле кислород барда:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖧𝖢𝗅+𝖮𝟤 𝟤𝖢𝗎𝖢𝗅𝟤+𝟤𝖧𝟤𝖮

Хлороводород хейи-биле 500—600 °C-ка:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖧𝖢𝗅+𝖮𝟤 500600oC 𝟤𝖢𝗎𝖢𝗅𝟤+𝟤𝖧𝟤𝖮

Концентрациязы бедик уксустуг кислота-биле кислород барда:

𝟤𝖢𝗎+𝟦𝖢𝖧𝟥𝖢𝖮𝖮𝖧+𝖮𝟤 [𝖢𝗎𝟤(𝖧𝟤𝖮)𝟤(𝖢𝖧𝟥𝖢𝖮𝖮)𝟦]

Ажыглал

Өртек-үне

Курлавыры, казып тывары болгаш бүдүрүүшкүнү

Биологтуг ролю

Солун барымдаа

Улаштыр

Тайылбыр