Этанол

testwiki деп сайттан
Перейти к навигации Перейти к поиску
Этилдиг спирттиң структурлуг формулазы
Этилдиг спирттиң молекулазының 3 хемчээлдиг модели

Этанол (этаноол, этилдиг спирт, спирт) — спирттер клазынга хамааржыр бүдүмел. Формулазы C2H5OH. Өң чок, тускай чыттыг болгаш ажыг амданныг суук чүүл. Хайныышкынының температуразы 78,4 °C, сырыйы (20 °C) 789,3 кг/м3. Суг, спирттер, эфирлер болгаш хлороформ-биле холужары эки[1].

Спирттиг суксуннарның кол бүдүмели. Кижиниң централдыг нервилиг системазынче салдар чедирер психоактивтиг бүдүмел (депрессант) болуп турар[2].

Үндүрери

Этилдиг спиртти 2 кол арга-биле үндүрер: микробиологтуг (чижээ, хойтпак тигери) биле синтетиктиг (этиленни гидратациялаары) арга.

Спирттиг ажыышкын

Углеводтарлыг органиктиг продуктуларны дрожжи азы бактериялар дузазы-биле ажыдарының шаандан тура ажыглаттынып келген аргазы. Виноград, янзы-бүрү кат-чимис, сүттен кылган аъш-чем, картофель, рис, кукуруза ажыглаттынар. Реакцияның бөдүүнчүттүнген схемазы:

CA6HA12OA62CA2HA5OH+2COA2.

Этиленниң гидратациязы

Үлетпүрде ажыглаттынып турар арга. Гидратация — бүдүмелди суг-биле каттыштырар реакция. Бо аргада этиленни ийи схема-биле гидратациялап болур:

CHA2=CHA2+HA2OCA2HA5OH;
CHA2=CHA2+HA2SOA4CHA3CHA2OSOA2OH,
CHA3CHA2OSOA2OH+HA2OCHA3CHA2OH+HA2SOA4.

Үнүп келген продукт спирт биле янзы-бүрү бүдүмелдерниң холуксаазы болуп турар. Спиртти улаштыр үлетпүрге азы фармацевтикага ажыглаарда ону арыглаары чугула. Дистилляция дузазы-биле (аңгы температураларга хайныр суук бүдүмелдерни бусталдырып аңгылап тургаш) 95,6 % арыг этанол үндүрүп болур.

Физиктиг шынарлар

Нормалыг байдалдарга (20 °C, 101325 Па (бир атмосфера)) — өң чок, бусталыычал, шимченгир, онза чыттыг болгаш ажыг амданныг суук чүүл. Сугдан чиик (сырыйы 789,3 кг/м3). Эриир (доңар) температуразы -114,15 °C, хайныр температуразы 78,39 °C. Молекулярлыг массазы 46,069 а.е.м (Майык:Lang-ru). Суг, глицерин, диэтилдиг эфир, метанол, уксустуг кислота, хлороформ-биле холужуп болур[3].

Химиктиг шынарлар

Этанолдуң молекулазының 3 хемчээлдиг моделиниң анимациязы
Этанолдуң кывары болгаш ооң одунуң спектири

Кывар. Кислород чедерде углекислоталыг хей биле суг үндүрүп, чырык көк от-биле кывар:

CA2HA5OH+3OA22COA2+3HA2O.

Тускай байдалдарга оксидацияны долу эвес кылдыр чорудуп, уксустуг кислота азы ацетальдегидче шилчидип болур:

3CA2HA5OH+KA2CrA2OA7+4HA2SOA43CHA3CHO+KA2SOA4+CrA2(SOA4)A3+7HA2O.

Кислоталар ролюн база ойнап болур. Натрий, калий чижектиг металдар-биле реакцияже кирип, этилаттар дээр дустар тургузар:

2CA2HA5OH+2K2CA2HA5OK+HA2,
CA2HA5OH+NaHCA2HA5ONa+HA2.

Нарын эфирлер тургузуп, карбоннуг кислоталар азы чамдык кислородтуг органиктиг эвес кислоталар-биле реакциялап болур:

CA2HA5OH+RCOOHRCOOCA2HA5+HA2O,
CA2HA5OH+HNOA2CA2HA5ONO+HA2O.

Ажыглаашкын

Химия үлетпүрү

Эмнелге

Эмнелгеде этилдиг спирт эзилдирикчи, экстрагент болгаш антисептик кылдыр ажыглаттынып турар

Аъш-чем үлетпүрү

Суг-биле кады спирттиг суксуннарның кол компонентизи болуп турар. Оон аңгыда этанол ажыышкын аргазы-биле үнүп турар спирт чок кылдыр билдингир суксуннарда (кефир, хойтпак, квас, хымыс, алкоголь чок пивода) база бар (концентрациязы улуг эвес).

Кывар чүүл

Этанол янзы-бүрү бажыңга ажыглаар азы лабораторлуг изидер херескелдерден эгелээш иштики кывыышкын хөделдирикчилери болгаш ракета хөделдирикчилеринге оттулар чүүл кылдыр ажыглаттынып болур.

Кижиниң организминге салдары

Этанол суг болгаш үстер-биле эзиндилер тургузуп шыдаар, ынчангаш организимге сөөлгү эвес рольду ойнап турар. Глюкозаның метаболиди болгаш, кадык кижиниң ханында 0,01 %-га чедир этанол бар болуп болур[8].

Этанолдуң кол метаболиди — ацетальдегид — хоранныг, мутагенниг (мутация, өскерлиишкин тывылдырар) болгаш канцерогенниг (рак тывылдырар)[9] шынарлыг. Ацетальдегид ДНК үрээр[10].

Этанолдуң салдары үр үе иштинде уламчылаар болза, баар циррозу[11], гастрит[12], ижин язвазы[13], эмиг рагы[14][15], ижин рагы[16] кызыл-өөш рагы[17] (этанол канцероген болуп турар[18]) болгаш инсульт [19] ышкаш аарыглар тывылдырар. Нервилиг системазы аномалиялыг уругнуң төрүттүнериниң рискизи улгадыр, (уругнуң) өзүлдези саадап болур[20].

Этилдиг спирттиң хевирлери

Улаштыр

Тайылбыр